ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣ (Harshad Mehta Scam): 1992ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಆರ್ಥಿಕ ಘೋಟಾಳೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಭಾರತೀಯ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ಮತ್ತು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಅಸ್ಥಿರತೆ ಮತ್ತು ವಿಶ್ವಾಸದ ಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ, ಒಬ್ಬ ಷೇರು ದಲ್ಲಾಳಿ ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ವ್ಯವಹಾರಿ, ಈ ಹಗರಣದ ಕೇಂದ್ರ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಕುಶಲತೆಯಿಂದ ಕುಟಿಲವಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಅಂದಾಜು ₹4,000 ಕೋಟಿ (1992ರ ಮೌಲ್ಯದಲ್ಲಿ) ಮೊತ್ತದ ಘೋಟಾಳೆ ನಡೆಸಿದರು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಯಾರು?
ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ (29 ಜುಲೈ 1954 – 31 ಡಿಸೆಂಬರ್ 2001) ಭಾರತದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಷೇರು ದಲ್ಲಾಳಿ ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ವ್ಯವಹಾರಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು 1980ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು 1990ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದ್ದರು. ಅವರು “ಬಿಗ್ ಬುಲ್” ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಿಂದ ಪ್ರಸಿದ್ಧರಾಗಿದ್ದರು, ಏಕೆಂದರೆ ಅವರು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಮೇಲ್ಮುಖವಾಗಿ ನಡೆಸುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಹೊಂದಿದ್ದರು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ, 1992ರಲ್ಲಿ ಅವರ ಹಗರಣ ಬಹಿರಂಗವಾದ ನಂತರ, ಅವರ ಖ್ಯಾತಿ ಮತ್ತು ವೃತ್ತಿಜೀವನ ಕುಸಿದುಬಿತ್ತು.
ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣದ ವಿವರ:
ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣವು ಭಾರತೀಯ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ದುರುಪಯೋಗ ಮತ್ತು ಕುಟಿಲ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಈ ಹಗರಣದ ಮುಖ್ಯ ಅಂಶಗಳು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತಿವೆ:
- ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿಗಳ ದುರುಪಯೋಗ: ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹೋದ್ಯೋಗಿಗಳು ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿಗಳನ್ನು (Bank Receipts) ದುರುಪಯೋಗಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿಗಳು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ನಡುವೆ ಸಾಲದ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗುವ ದಾಖಲೆಗಳಾಗಿವೆ. ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ನಕಲಿ ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಸೀದಿಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿ, ಅವುಗಳನ್ನು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳಿಗೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿದರು. ಇದರ ಮೂಲಕ ಅವರು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಹಣವನ್ನು ಪಡೆದರು.
- ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಕುಟಿಲ ವ್ಯವಹಾರಗಳು: ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಕುಟಿಲ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದರು. ಅವರು ಕೆಲವು ಷೇರುಗಳ ಬೆಲೆಯನ್ನು ಕೃತಕವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಷೇರುಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಿದರು. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಆ ಷೇರುಗಳ ಬೆಲೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ಇತರ ಹೂಡಿಕೆದಾರರು ಅವುಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟರು. ನಂತರ, ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಆ ಷೇರುಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೆಲೆಗೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಲಾಭಗಳನ್ನು ಗಳಿಸಿದರು.
- ಬ್ಯಾಂಕುಗಳ ಸಹಭಾಗಿತ್ವ: ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರ ಹಗರಣದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಸಹಭಾಗಿಗಳಾಗಿದ್ದರು ಎಂದು ತಿಳಿದುಬಂದಿದೆ. ಅವರು ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಸಾಲಗಳನ್ನು ನೀಡಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಅವರ ಕುಟಿಲ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ಸುಲಭಗೊಳಿಸಿದ್ದರು.
- ಸರ್ಕಾರಿ ಬಂಡವಾಳದ ದುರುಪಯೋಗ: ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಸರ್ಕಾರಿ ಬಂಡವಾಳವನ್ನು ದುರುಪಯೋಗಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅವರು ಸರ್ಕಾರಿ ಬಂಡವಾಳವನ್ನು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡಿ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಲಾಭಗಳನ್ನು ಗಳಿಸಿದರು.
ಹಗರಣದ ಪರಿಣಾಮಗಳು:
ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣವು ಭಾರತೀಯ ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮತ್ತು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಬೀರಿತು. ಈ ಹಗರಣದ ಕೆಲವು ಪ್ರಮುಖ ಪರಿಣಾಮಗಳು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತಿವೆ:
- ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯ ಕುಸಿತ: ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣ ಬಹಿರಂಗವಾದ ನಂತರ, ಭಾರತೀಯ ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಕುಸಿತವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿತು. ಷೇರುಗಳ ಬೆಲೆಗಳು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಕುಸಿದವು ಮತ್ತು ಹೂಡಿಕೆದಾರರು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ನಷ್ಟವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಿದರು.
- ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಾಸದ ಕುಸಿತ: ಈ ಹಗರಣವು ಭಾರತೀಯ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಾಸದ ಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಬ್ಯಾಂಕ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಹಗರಣದಲ್ಲಿ ಸಹಭಾಗಿಗಳಾಗಿದ್ದರು ಎಂಬ ಅಂಶವು ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕರ ವಿಶ್ವಾಸವನ್ನು ಕುಸಿಯಿಸಿತು.
- ನಿಯಂತ್ರಣಗಳ ಬಲವರ್ಧನೆ: ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣದ ನಂತರ, ಭಾರತೀಯ ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ನಿಯಂತ್ರಣಗಳನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಲಾಯಿತು. ಸೆಬಿ (SEBI – Securities and Exchange Board of India) ಮತ್ತು ಇತರ ನಿಯಂತ್ರಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಷೇರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾದ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸಿದವು.
- ಕಾನೂನು ಕ್ರಮಗಳು: ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹೋದ್ಯೋಗಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಕಾನೂನು ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಅವರು ಹಲವಾರು ಆರೋಪಗಳಿಗೆ ಗುರಿಯಾದರು ಮತ್ತು ಕೆಲವು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಜೈಲು ಶಿಕ್ಷೆ ಅನುಭವಿಸಿದರು.
ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣದ ಪಾಠಗಳು:
ಹರ್ಷದ್ ಮೆಹ್ತಾ ಹಗರಣವು ಹಲವಾರು ಮುಖ್ಯ ಪಾಠಗಳನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಈ ಹಗರಣದಿಂದ ಕೆಲವು ಪ್ರಮುಖ ಪಾಠಗಳು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತಿವೆ:
- ನಿಯಂತ್ರಣಗಳ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ: ಈ ಹಗರಣವು ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ನಿಯಂತ್ರಣಗಳ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ನಿಯಂತ್ರಣಗಳು ಮತ್ತು ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾದ ನಿಯಮಗಳು ಘೋಟಾಳೆಗಳನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಲು ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಸ್ಥಿರತೆಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಲು ಅತ್ಯಂತ ಮುಖ್ಯವಾಗಿವೆ.
- ಪಾರದರ್ಶಕತೆ ಮತ್ತು ಜವಾಬ್ದಾರಿ: ಈ ಹಗರಣವು ಪಾರದರ್ಶಕತೆ ಮತ್ತು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಪಾರದರ್ಶಕತೆ ಮತ್ತು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯು ಘೋಟಾಳೆಗಳನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಲು ಮತ್ತು ವಿಶ್ವಾಸವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಅತ್ಯಂತ ಮುಖ್ಯವಾಗಿವೆ.
- ಹೂಡಿಕೆದಾರರ ಜಾಗೃತಿ: ಈ ಹಗರಣವು ಹೂಡಿಕೆದಾರರಿಗೆ ಜಾಗೃತಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಹೂಡಿಕೆದಾರರು ತಮ್ಮ ಹೂಡಿಕೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದಿರಬೇಕು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸರಿಯಾದ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು.
